Sáo Recorder – Nhạc cụ tuyệt vời dành cho trẻ em

Sáo Recorder là loại nhạc cụ phổ biến trong ngành giáo dục âm nhạc cho trẻ em trên thế giới. Tuy nhiên, chúng ta thường nghĩ đây chỉ là một món đồ chơi thời thơ ấu. Cùng Yamaha tìm hiểu kỹ hơn về sự ra đời của sáo Recorder và quá trình phát triển của loại sáo này qua bài viết ngay sau đây.

Lịch sử và quá trình phát triển của sáo Recorder

Một trong các phiên bản đầu tiên của sáo Recorder là “Quena” – một nhạc cụ bắt nguồn từ Mỹ Latinh có từ thời đế chế Incan cổ đại. Sáo Recorder hiện đại được phát triển ở châu Âu trong thời trung cổ. Từ nửa sau thế kỷ 15 đến thế kỷ 17, nó thường được sử dụng trong các buổi buổi diễn nhạc sống. Nhưng vào cuối thế kỷ 18, nó bắt đầu bị lu mờ bởi “sáo ngang” (flute), một nhạc cụ có hình dáng tương tự, mặc dù có một sự khác biệt về âm lượng và âm sắc. Sáo Recorder ban đầu được biết đến với cái tên “sáo”. Sau này, được gọi là sáo Recorder để phân biệt với “sáo ngang”.

Các sáo Recorder của thế kỷ 17 có một lỗ khoan hình trụ, âm sắc rộng hơn và có ít lỗ bấm hơn recorder hiện tại. Ban đầu, chúng đóng một vai trò quan trọng trong các bản nhạc, như vocal chính, phần đệm trong các buổi nhạc  hòa tấu cũng như các nhóm nhạc Jazz cùng các loại đàn như violin.

Vào thời kỳ Baroque (1600 – 1750), sáo recorder thường được sử dụng như một nhạc cụ độc tấu. Để cho âm thanh trong trẻo, lỗ sáo Recorder được làm hình nón. Do đó, các bội âm, hài âm cao hơn trở nên nổi bật hơn, mang lại âm sắc đặc biệt mà chúng ta nghe thấy ngày nay.

Trong giai đoạn này, rất nhiều tuyệt phẩm sonata và concerto được viết riêng cho sáo Recorder, có thể nói rằng đây là thời kỳ hoàng kim của nhạc cụ này. Bên cạnh hai tác phẩm kinh điển Seven Sonatas” và “Two Trio Sonatas” của G. F. Handel; có vô cùng nhiều các tác phẩm operas và oratorios được viết riêng cho recorders. Sáo recorders cũng được dùng để biểu diễn solo trong tác phẩm “Brandenburg Concerto” bản số 2 và số 4 của nhà soạn nhạc đại tài J.S.Bach, với tư cách là một nhạc cụ cá nhân thể hiện phần obbligato trong cantatas. Ngoài ra, các nhà soạn nhạc người Ý như Scarlatti và A. Vivaldi đã viết rất nhiều bản sonata, trio sonata và concerto cho sáo Recorder – “Concerto in C-Major for Sopranino Recorder and String Orchestra” là một trong những bài đặc biệt nổi tiếng.

Từ thời kỳ cổ điển, khi các tác phẩm của Mozart và Beethoven trở nên phổ biến,khi các dàn nhạc orchestra bắt đầu phát triển, nhưng vì hạn chế bởi âm lượng, sáo Recorder dần trở nên yếu thế so với nhiều nhạc cụ khác. Ngày nay, sáo Recorder là nhạc cụ phổ biến nhất trong giáo dục âm nhạc căn bản, được sử dụng rộng rãi ở các trường tiểu học trên toàn thế giới.

Các loại sáo Recorder

Có 4 loại sáo Recorder phổ biến là soprano, alto, tenor và bass. Một số sáo Recorder thuộc họ bass không thể được thổi trực tiếp bằng miệng vì kích thước quá lớn. Vì vậy sáo Recorder bass được thiết kế có ống thổi kéo dài hơn. 

Ngoài ra, khi khoảng cách giữa các lỗ âm rộng hơn, ngón tay không thể che hết các vị trí. Tuy nhiên, vì ống thổi có cấu trúc đơn giản để truyền hơi, nên rất dễ để tạo ra âm thanh. Mặc dù vị trí ngón tay giống nhau ở đa số loại sáo Recorder nhưng âm sắc được tạo ra khác nhau.

Khi kích thước của đầu sáo tăng lên, âm sẽ trầm hơn. Sáo Recorder có chiều dài gấp đôi sáo recorder tenor. Còn sáo recorder contrabass (sub-bass), có kích thước gấp đôi sáo recorder bass. Ngoài ra, có nhiều loại trong các họ sáo recorder soprano và alto, mỗi loại có âm cao hơn khoảng một nửa quãng tám so với loại có kích thước lớn hơn tiếp theo, như thể hiện trong biểu đồ dưới đây:

Sự khác biệt giữa sáo Recorder làm từ chất liệu nhựa và gỗ

Sáo Recorder ban đầu được làm bằng gỗ, nhưng ngày nay sáo Recorder được làm bằng nhựa vì giá cả hợp lý và đem lại âm thanh trong trẻo.

Sáo recorder bằng nhựa có ưu điểm là bảo quản tương đối đơn giản. Trong quá trình sử dụng các giọt nước có thể đọng bên trong ống thổi. Tuy nhiên, với chất liệu nhựa bền bỉ, sáo Recorder sẽ không bị thấm ẩm.Bạn có thể dễ dàng khắc phục bằng cách chạm nhẹ ngay phía trên lỗ sáo hoặc dùng lực hút để đẩy các giọt nước ra ngoài.

Chất liệu ABS được sử dụng trong sáo Recorder nhựa Yamaha mang lại cho các thiết bị này khả năng chống va đập đặc biệt, khiến chúng cực kỳ bền. Bên cạnh đó, chúng cũng cung cấp một âm sắc rõ ràng và ngữ điệu đặc biệt, và âm vực tổng thể của họ có thể được điều chỉnh bằng cách thay đổi phần mở rộng của khớp đầu, cho phép sáo recorder được điều chỉnh để tham gia vào một bản hòa tấu với các nhạc cụ khác.

Sản phẩm sáo Recorder YRS-24B của Yamaha

Sáo Recorder bằng gỗ có âm sắc đặc biệt phong phú mà ở sáo Recorder bằng nhựa thường không có. Tuy nhiên, sáo Recorder bằng gỗ sẽ có giá thành đắt hơn so với sáo Recorder bằng nhựa và đòi hỏi yêu cầu bảo quản cao hơn. Chúng có thể được làm bằng gỗ hồng sắc, gỗ mun, gỗ phong, gỗ Kingswood hoặc gỗ Castelo. Nhìn chung, các loại gỗ mềm hơn tạo ra âm thanh nhỏ hơn, các loại gỗ cứng hơn tạo ra âm thanh rõ hơn.

Hai hệ thống ngón bấm

Vào những năm 1920, các nhà thiết kế nhạc cụ ở Đức cảm thấy rằng sáo recorder “thời kỳ Baroque” tiêu chuẩn quá khó cho người mới bắt đầu học, vì cách bấm ngón tay một số nốt ở những vị trí khó chịu hoặc không tự nhiên. Vì điều này, họ đã thực hiện một thay đổi nhỏ để giúp những người mới bắt đầu chơi dễ dàng hơn. Do đó, ngày nay có hai hệ thống bấm ngón tay được sử dụng phổ biến: “phong cách Baroque” và “phong cách Đức”.

Hệ thống ngón bấm theo phong cách Baroque:

– Cách bấm ngón tay của giai điệu Soprano F (Alto B) không theo trình tự với phần còn lại của thang âm.

– Cách bấm dấu hóa thăng (♯) và dấu giáng (♭) đơn giản.

– Có thể áp dụng cùng cách bấm ngón tay khi thổi các sáo recorder có kích thước khác nhau.

Hệ thống ngón bấm theo phong cách Đức:

– Cách bấm ngón tay của giai điệu Soprano F (Alto B) theo trình tự với phần còn lại của thang âm.

– Cách bấm ngón tay cho dấu hóa thăng (♯) và dấu giáng (♭) phức tạp.

– Không thể áp dụng cùng cách bấm ngón tay khi thổi các sáo Recorder có kích thước khác nhau.

Trên sáo recorder soprano, chơi một giai điệu như C Major hoặc F Major không có vấn đề gì đặc biệt với hệ thống ngón bấm “phong cách Đức”, nhưng thực hiện một giai điệu có âm vực rộng hoặc dấu hóa (dấu thăng và dấu giáng) sẽ khá khó khăn. Ngoài ra, vì các họ sáo recorder khác ngoài soprano hầu hết được sản xuất theo “phong cách Baroque”, nếu học soprano theo hệ thống ngón bấm “phong cách Đức” sẽ không thể áp dụng trên các họ sáo Recorder khác.

Như bạn có thể thấy, sáo recorder không chỉ là một món đồ chơi! Và bây giờ khi bạn rời khỏi trường tiểu học, có lẽ đã đến lúc bạn phải làm lại chính mình với nhạc cụ dễ chơi nhưng giàu sắc thái biểu cảm này.